Od kilku lat istnieją kontrowersje co do pozytywnego wpływu spożycia mleka na zdrowie. Literatura naukowa dotycząca związku między mlekiem a występowaniem, zapobieganiem lub leczeniem niektórych chorób jest bogata. Dlatego ważne jest, aby dokonać krytycznej i obiektywnej oceny. Poniższe oświadczenia mają na celu odzwierciedlenie aktualnych danych naukowych. Niektóre elementy kontrowersji, które nie są poparte badaniami naukowymi, zostały pokrótce przedstawione w świetle dostępnej literatury przedmiotu.
Składniki aktywne i właściwości.
Mleko zawiera wiele witamin i minerałów, w tym wapń i witaminę D (dodaną), które są niezbędne do utrzymania zdrowia kości. Ponadto, wapń mleczny może odgrywać rolę w zapobieganiu różnym chorobom, takim jak choroby układu krążenia, nadciśnienie i otyłość. Inne związki bioaktywne są obecne w mleku i mogą mieć również wpływ na zdrowie. Tak jest w przypadku laktoferyny, białka, które odgrywa rolę w zwalczaniu infekcji. Uważa się, że chroni on również przed niektórymi rodzajami nowotworów.
Choroba sercowo-naczyniowa.
Mleko, które zawiera nasycone kwasy tłuszczowe i cholesterol, od dawna podejrzewa się o powodowanie chorób układu krążenia. Jednak zawiera on również wapń. Coraz większa liczba badań potwierdza, że spożycie mleka i wapnia nie jest związane z chorobami układu krążenia i zawałem serca. Niskie spożycie mleka zostało nawet powiązane w niektórych badaniach ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia chorób układu krążenia. Ilość mleka przeznaczonego do spożycia w celu zapobiegania chorobom układu krążenia nie została jeszcze określona, chociaż ryzyko wydaje się wzrastać w przypadku osób, które spożywają mniej niż dwie porcje mleka dziennie.
Tłuszcze we krwi.
W ostatnim badaniu przeprowadzonym w Kanadzie autorzy donieśli, że wysokie spożycie wapnia z produktów mlecznych, w tym mleka, było związane z lepszym profilem lipidowym krwi. Poziom cholesterolu we krwi jest ważnym czynnikiem ryzyka chorób układu krążenia. Spożywanie mleka pomogłoby utrzymać wyższy poziom cholesterolu HDL (dobrego) we krwi, który jest uważany za czynnik ochronny w chorobach układu krążenia. Tłuszcze mleczne wiązałyby się również ze składem cząsteczek LDL (złego) cholesterolu, który byłby mniej szkodliwy dla zdrowia serca.
Tłuszcze trans.
Produkty mleczne, takie jak mleko, w naturalny sposób zawierają niewielkie ilości tłuszczu typu trans, około 2% do 5% całkowitej zawartości tłuszczu. W układzie pokarmowym przeżuwaczy znajdują się bakterie, które mogą produkować ten rodzaj tłuszczu.
Jedna porcja (1 filiżanka lub 250 ml) 2% mleka zawiera około 0,2 g tłuszczu trans, w porównaniu z pączkiem zawierającym do 6 g tłuszczu trans. W Kanadzie szacuje się, że średnie spożycie tłuszczu trans przez dorosłego wynosi około 8 g dziennie. Aby osiągnąć tę ilość, trzeba by spożywać dziennie 10 litrów mleka w ilości 2%. Mleko ma zatem niewielki udział w całkowitym spożyciu tłuszczu trans z diety. Zaleca się spożycie dwóch szklanek (500 mL) mleka – chudego, 1% lub 2% – dziennie w ramach zrównoważonej diety.
Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), całkowita ilość tłuszczu trans spożywanego każdego dnia powinna być mniejsza niż 1% spożycia kalorii. Na przykład, osoba, która spożywa około 2000 kalorii dziennie, powinna ograniczyć spożycie tłuszczu trans do 2 g. Dowody naukowe wskazują, że dietetyczne tłuszcze trans są szkodliwe dla zdrowia i mogą zwiększać ryzyko chorób serca. Negatywny wpływ na poziom cholesterolu we krwi tłuszczów trans produkowanych podczas uwodorniania olejów roślinnych jest dobrze udokumentowany. Naukowcy są jednak zaniepokojeni wpływem na zdrowie naturalnie występujących tłuszczów trans.
Ostatnie badania kliniczne, opublikowane przez zespół naukowców z Uniwersytetu Laval w Quebecu, pokazują, że naturalnie występujące tłuszcze trans, takie jak te, które występują w produktach mlecznych, nie są szkodliwe dla zdrowia układu krążenia, nawet jeśli są spożywane w stosunkowo dużych ilościach (około 4 g dziennie). W bardzo dużych ilościach (około 10 g dziennie) naturalne tłuszcze trans miałyby jednak taki sam negatywny wpływ na poziom cholesterolu we krwi jak przemysłowe tłuszcze trans, tj. spadek „dobrego” cholesterolu (HDL) i wzrost „złego” cholesterolu (LDL).49 Badanie wykazało również, że naturalne tłuszcze trans mają taki sam negatywny wpływ na poziom cholesterolu we krwi jak przemysłowe tłuszcze trans. Należy jednak zauważyć, że nie jest możliwe spożycie tak wysokich poziomów naturalnych kwasów tłuszczowych typu trans w ramach normalnej diety. Nie ma to miejsca w przypadku tłuszczów trans występujących w uwodornionych olejach roślinnych.
Wysokie ciśnienie krwi.
Badania epidemiologiczne wykazały, że wapń w mleku może sprzyjać wyższemu ciśnieniu krwi. Ponadto codzienne spożywanie trzech do czterech porcji mleka w połączeniu z dietą bogatą w owoce i warzywa może prowadzić do spadku ciśnienia krwi u osób z normalnym lub lekko podwyższonym ciśnieniem krwi.
Otyłość.
Badania wykazują, że wapń mleczny jest związany z niższą masą ciała, jak również zdrowszym wskaźnikiem masy ciała (BMI). Niskie spożycie wapnia mlecznego wiąże się z większą przyswajalnością, szczególnie u kobiet. Niektórzy autorzy sugerują, że mleko ma działanie przeciw otyłości i że spożywanie co najmniej trzech porcji mleka dziennie może sprzyjać utracie wagi. Ostatnie badania wykazały jednak, że dieta zawierająca ponad 800 mg wapnia na dobę z produktów mlecznych nie miała wpływu na utratę wagi. Należy zauważyć, że korzyści płynące ze spożycia wapnia z powodu otyłości obserwuje się głównie u osób, które są początkowo konsumentami niskiego poziomu wapnia.
Osteoporoza.
Mleko jest uznawane przez wielu naukowców za ważny pokarm dla wzrostu i zdrowia kości, ponieważ zawiera wapń i witaminę D. Witamina D jest dodawana do mleka. Zarówno wapń, jak i witamina D są ważnymi składnikami odżywczymi w profilaktyce osteoporozy. Spożycie mleka w okresie dzieciństwa i dorastania wpływa na wzrost w okresie dorastania, ale może mieć również większy wpływ w wieku dorosłym. W rzeczywistości 45% masy kostnej powstaje w okresie dojrzewania, a w tym intensywnym okresie wzrostu, spożycie mleka i wapnia wpływa na mineralizację kości.
Ponadto spożycie mleka i przetworów mlecznych sprzyja lepszej gęstości kości, zapobiegając tym samym osteoporozie. Nie ma jednak zgody co do tego, czy wapń mleczny rzeczywiście ma korzystny wpływ na osteoporozę. Badania wykazały, że niektóre rodzaje złamań są bardziej powszechne u osób, które regularnie spożywają produkty mleczne i mają dość wysokie spożycie wapnia. Amerykańskie badanie przeprowadzone w okresie 12 lat wykazało, że kobiety w wieku od 40 do 60 lat, które spożywały mleko, zwiększyły ryzyko złamań. Wydaje się więc, że wysokie spożycie białka (głównie pochodzenia zwierzęcego) może wiązać się ze zwiększeniem ubytku wapnia w drogach moczowych, prowadząc do zmniejszenia masy kostnej lub zwiększenia liczby złamań.
Obecnie nie ma zgody co do optymalnej ilości mleka do spożycia w wieku dorosłym w celu zapobiegania osteoporozie i zmniejszenia częstości występowania złamań u osób starszych. Światowa Organizacja Zdrowia zaleca jednak, aby osoby w wieku 50 lat i starsze, które mieszkają w kraju o podwyższonym ryzyku złamań, przyjmowały co najmniej 400-500 mg wapnia dziennie. W Kanadzie zaleca się spożycie od 1 000 mg do 1 300 mg wapnia dziennie w zależności od wieku, co odpowiada na przykład dwóm lub trzem porcjom produktów mlecznych. Mleko jest proponowane jako dostępny sposób na uzyskanie odpowiedniej ilości wapnia i witaminy.
